١٤٥ ) - کتاب شریف مفاتیح الجنـــان

بسم الله الرحمن الرحیم

اللهم کن لولیک الحجة ابن الحَسَن صَلَواتُکَ عَلَیهِ وَ عَلی آبائِه ، فی هذه الساعَة وَ فی کُلِّ السّاعَة ، وَلّی وَ حافِظاً وَ قائِداً وَ ناصِراً وَ دَلیلاً وَ عَیناً ، حَتی تُسکِنَه اَرضَکَ طَوعاً وَ تُمَتِعَهُ فیها طَویلاً

ترجمه فارسی :

خدایا، در این لحظه و در تمام لحظات، سرپرست و نگاهدار و راهبر و یارى گر و راهنما و دیدبان ولىّ‏ات حضرت حجّة بن الحسن- که درودهاى تو بر او و بر پدرانش باد- باش، تا او را به صورتى که خوشایند اوست[و همه از او فرمانبرى مى‏نمایند] ساکن زمین گردانیده، و مدّت زمان طولانى در آن بهره‏مند سازى

یٰا مَنِ اسْمُهُ دَوآءٌ وَ ذِکْرُهُ شِفـٰاَّء

محدث قمی در سال 1294 ه. ق (1254 ه. ش) در قم متولد شد. در سن بیست و دو سالگی به نجف رفت و شش سال آنجا ماند. پس از آن دوباره به ایران برگشت و تا آخر عمر، یعنی تا شصت و پنج سالگی در قم درس خواند و درس داد.

پدرش محمدرضا، کاسبی متدین و آگاه به احکام دین مبین اسلام بود چنانکه مردم برای آگاهی از فروع فقهی و وظایف مذهبی خویش به ایشان رجوع می کردند .

---

جلد دوم مفاتیح الجنان 

در 21 تیر 1387 آیت‌الله جوادی آملی، پیشنهاد نگارش جلد دوم از مفاتیح‌الجنان را ارایه کرد. او گفته است:

ما جلد دوّم مفاتیح الجنان را لازم داریم، ولی نوشته نشده است! مفاتیح‌الجنان یک جلد است خدا غریق رحمت کند محدّث قمی و سائرین را. این یک بخش‌های عبادات و اذکار و زیارات و اینهاست. امّا دین تنها اینها نیست! 

چه قدر روایات هست که درختکاری چه قدر فضیلت دارد، آبیاری چه قدر فضیلت دارد، تمیز کردن کوچه‌ها چه قدر فضیلت دارد؛ وقتی داری می‌روی اگر دیدی یک تیغی، یک خاری، یک سنگی سر راهت است؛ پا شو، بردار، کنار بگذار. اینقدر روایات داریم که مربوط به آداب زندگی ماست.

جلد دوّم مفاتیح الجنان جایش خالی است که ان‌شاءالله یک عده‌ای باید بنویسند تا معلوم بشود دین تنها این نیست که ما زیارت بکنیم و ذکری بگوییم .

تأکید وی در نگارش جلد دوم «مفاتیح‌الجنان»، بیشتر بر روایاتی است که به رفتارهای فرهنگی ـ اجتماعی مسلمانان، و حوزه اخلاق و حقوق اجتماعی مربوط می‌شود و به همین خاطر نام «مفاتیح‌الحیات» را برای آن مناسب دانسته‌است.

کتابی برای همه زندگی 

تا آنجا که به شیعیان این عصر و زمان مربوط می‌شود، کتاب مفاتیح الجنان مرحوم شیخ عباس قمی اثری است که از ویژگی‌های هر دو رویکرد عامیانه و عالمانه به دین‌داری برخوردار است. این کتاب از یک سو متضمن رویکردی ملموس و عینی به دین و اشکال گوناگون یادآوری پیام آن در زندگی است و از سوی دیگر نگاهی آسیب‌شناسانه به رفتار و باورهای رایج دینی دارد و اساساً به عنوان نسخه‌ای اصیل و تحقیقی در رابطه با دعاها و مناسک مذهبی به مخاطبان خود ارائه شده است. 

با این وجود، این تنها ویژگی مفاتیح الجنان نیست که باعث شده در گوشه هر سجاده نماز و یا در هر قفسه‌ای که در اماکن مذهبی قرار گرفته با قرآن همنشین باشد؛ به‌نظر می‌رسد آنچه سبب شده تا این کتاب از اقبال چشم‌گیری در میان مخاطبان خاص و عام برخوردار باشد، پردازش محتوای آن در قالب ساختار خاصی است که به باورها و رفتارهای مسلمانان شیعی عینیت می‌بخشد و باعث می‌شود معنویت برخاسته از آموزه‌های پیامبر و اهل بیت او در سرتاسر زندگی شیعیان حضور داشته باشد. 

جلد دوّم مفاتیح الجنان جایش خالی است که ان‌شاءالله یک عده‌ای باید بنویسند تا معلوم بشود دین تنها این نیست که ما زیارت بکنیم و ذکری بگوییم .

مؤلف مفاتیح الجنان ـ چه خود از اهمیت آنچه انجام داده باخبر بوده و یا نسبت به آن غافل باشد ـ به خوبی از عهده کشف و صورت‌بندی ابعاد مکانی، زمانی و عددی سنت‌ها و آثار شفاهی امامان شیعه برآمده و بر همین اساس، کتاب خود را در سه بخش کلی دعاهای روزانه، اعمال سنه و زیارات ترتیب داده است. 

در واقع مفاتیح الجنان مبتنی بر مسئله ذکر و ضرورت یادآوری حضور همیشگی خداوند در زندگی شکل گرفته و به مثابه مجموعه‌ای قلمداد می‌شود که توانسته است این ضرورت را به آسان‌ترین شکل ممکن برای همه انسان‌هایی که خود را محتاج آن می‌دانند ممکن سازد. از این رو شیخ عباس قمی به تدارک اثری نائل آمده که برای همه شیعیان و برای همه ابعاد زندگی معنوی آن‌ها مفید خواهد بود. 

در این میان، مفاتیح الجنان آکنده از ابعاد مکانی، زمانی و عددی است که زندگی انسان را به حیات قدسی اولیای خداوند پیوند می‌زند. 

بخش قابل‌توجهی از محتوای مفاتیح الجنان به «زیارات و آنچه مناسب آن است» اختصاص یافته است. زیارت، با درنظرگرفتن مفهوم آن در نزد شیعیان، به مواجهه انسان با اولیای الاهی در ظرف مکانی و یا مواقع زمانی خاص اطلاق می‌شود که معمولاً با آداب و مراتب از پیش‌ تعیین شده‌ای همراه است. 

ورود و خروج به مکان زیارت و یا زمانی که محمل انجام آن است، طبق قواعدى مقدس و مشخص صورت مى‏گیرد چرا که گذار از قلمرو عرفی به قلمروی مقدس مستلزم آمادگی خاصی است که از طریق اجراى مناسکی مشخص تحصیل می‌گردد؛ هرچند این مناسک و شعائر نه فقط در هنگام مواجهه با قدیسان که در زمان عبور از منطقه‌ای در سرزمین زندگی همچون کودکی و ورود به منطقه‌ای دیگر در آن همچون بزرگسالی ـ و در شمار مکلفان درآمدن ـ نیز کاربرد دارد. 

در متن زیارت‌نامه‌هایی که مفاتیح الجنان در خود جای داده است، شیعیان علاوه بر آشنایی با مناسک و آدابی که شایسته حضور در بارگاه قدسی معصومین است، نسبت به ابعاد شخصیت کسی که به ملاقات او رفته‌اند نیز معرفت می‌یابند و از طریق تکرار گزاره‌های اعتقادی در خلال زیارت باورهای دینی خود را تعمیق می‌بخشند. بدین‌ترتیب معنویت از طریق مکان و فضایی که به واسطه آن مکان تداعی می‌گردد به زائر منتقل شده و احساس تقدس ناشی از قرارگرفتن در مکانی مقدس و برآوردن مناسک و آداب شایسته آن در آدمی ایجاد می‌گردد. 

بخش دیگری از محتوای مفاتیح الجنان به اعمال سنه (در اعمال ماه‌های سال و فضیلت و اعمال روز نوروز و اعمال ماه‌های رومی) مربوط می‌شود. این دعاها و عبادات که در تناسب با زمان‌هایی که در طول یک‌سال تجربه می‌شوند معنا می‌یابند، در واقع عکس‌العمل انسان دین‌باور به تحولات طبیعت محسوب شده و پرده از رفتار مقدس آدمی در برابر طبیعت و رخدادهایی که در سپهر دین به وقوع پیوسته‌اند، برمی‌دارند. 

این اعمال مقدس که با دقت زیاد به زمان‌هاى خاص و فصل‌هاى معین اختصاص یافته‌اند، می‌بایست در زمان خود و به شکلی مشخص به جاى آورده شوند و اساساً همین بعد زمانی است که نیروى مقدس‌ آن‌ها را تضمین می‌کند. 

در واقع با انجام این رفتار دینی که با گذار از یک مرحله و ورود به مرحله دیگر زمانی توام می‌شود، زندگی بشری از فضای روزمره و سیر یکنواخت وقایع آن بیرون کشیده شده و به سپهر قدسی نزدیک می‌گردد. از طریق انجام این مناسک، هر مرحله از حیات سالیانه انسان مهر و نشان دینى خاصى پیدا مى‏کند و معناى ویژه‏اى به دست مى‏آورد. بدین ترتیب، در جریان قرائت دعاها و انجام عبادات مربوط به هر ماه از سال، معنویت از طریق قرارگرفتن در زمانی خاص و تقدس بخشیدن به آن به آدمی منتقل می‌گردد. 

در متن زیارت‌نامه‌هایی که مفاتیح الجنان در خود جای داده است، شیعیان علاوه بر آشنایی با مناسک و آدابی که شایسته حضور در بارگاه قدسی معصومین است، نسبت به ابعاد شخصیت کسی که به ملاقات او رفته‌اند نیز معرفت می‌یابند و از طریق تکرار گزاره‌های اعتقادی در خلال زیارت باورهای دینی خود را تعمیق می‌بخشند. بدین‌ترتیب معنویت از طریق مکان و فضایی که به واسطه آن مکان تداعی می‌گردد به زائر منتقل شده و احساس تقدس ناشی از قرارگرفتن در مکانی مقدس و برآوردن مناسک و آداب شایسته آن در آدمی ایجاد می‌گردد. 

همچنین، جزء دیگری از محتوای مفاتیح الجنان به دعاهای روزانه (در تعقیب نمازها و دعاهای ایام هفته و اعمال شب و روز جمعه و بعض ادعیه مشهوره و مناجات خمس عشره و غیرها) اختصاص یافته و به مجموعه اذکار و عباداتی مربوط می‌شود که در بازه زمانی روزانه و هفتگی کاربرد دارند. 

با وجود ویژگی‌های فرمی خاصی که محتوای کتاب مفاتیح الجنان را دربرگرفته است، بدون شک می‌توان آن را به‌مثابه دایره‌المعارفی معنوی در سبک زندگی دینی قلمداد کرد که به خوبی از عهده براورده‌ ساختن نیاز معنوی انسان‌ها در جهت تحصیل امر مقدس و تدارک تجربه قدسی برآمده است. 

آیا آنچه در کتاب مفاتیح الجنان آمده است، معتبر است؟

دعا وسیله اى خاص براى ارتباط با خداوند و توکّل به خدا و دستیابى به آرامش روانى در مقابل سختیها است. هیچ کس معتقد نیست که براى آسایش دنیوى به جاى تلاش فقط باید دعا خواند. براى رفع تشنگى باید آب آشامید و براى رفع گرسنگى باید غذا خورد و... و براى به دست آوردن آنها باید تلاش کرد. براى تحمّل دردها و منحرف نشدن از راه ثواب در کوران سختیها نیز باید با خدا انس گرفت و یکى از راه هاى انس، دعا است. خداوند به فضل خویش از لغزش هاى قابل آمرزش مى گذرد، ولى از گناه شرک، تباه کردن حق مردم - هر قدر هم دعا بخوانیم - نمى گذرد.

براى رسیدن به مقام آمرزش باید از شرک به توحید سیر کرد، حقّ مردم را پرداخت و آن گاه به خدا روى آورد. خداوند نیز به لطف خود از لغزش ها خواهد گذشت. این از نظر اصل حکمت دعا و نیایش; امّا اینکه محتواى مفاتیح معتبر است، از آنجا که مرحوم حاج شیخ عبّاس قمى از محدّثین بنام و از خبرگان این فن به حساب مى آید باید گفت مطالب نقل شده در مفاتیح معتبر است و اگر هم نباشد قاعده اى کلّى وجود دارد و آن اینکه آنچه مربوط به مستحبّات مى شود و از نظر صحّت سند صد در صد مورد اعتماد نباشد مى توان آن را به قصد رجاء و اینکه این عمل انشاء الله مورد رضایت خداوند است به جا آورد.

 منابع :

سایت مطهر

همشهری آیه، مرداد 1390، صفحه 24

یٰا مَنِ اسْمُهُ دَوآءٌ وَ ذِکْرُهُ شِفـٰاَّء

ماجرایی درباره کتاب "مفاتیح الجنان" یا همان "مفاتیح"

 "مفاتیح الجنان" یا همان "مفاتیح"، نام همان کتاب معروفی است که در بیشتر خانه های ما شیعیان وجود دارد و کمتر کسی است که نام آن را نشنیده باشد و یا از روی دعاها و اعمال مندرج در آن نخوانده و استفاده نکرده باشد. شیخ عباس قمی(رحمه الله علیه) نیز عالم نام آشنا و نویسنده این کتاب است، عالمی که شاید اخلاص و عمل وی  عامل این باشد که از زمان تألیف آن تا به حال بارها از روی این کتاب به انواع مختلف چاپ شود و این کتاب به این اندازه فراگیر شود و حتی امروز که در عصر تکنولوژی و فناوری و اوج پیشرفت آن هستیم نیز نسخه های دیجیتال و مخصوص تلفن همراه آن نیز بسیار در میان مردم منتشر شده و علاقمندان بسیاری داشته باشد. از ارزش و اهمیت این کتاب شریف و جایگاه ارزشمند نویسنده آن که بگذریم نوبت به موضوعی در مورد مرحوم شیخ عباس قمی(رحمه الله علیه)  می رسد که انگیزه من برای نوشتن این پست شد. بررسی این که چرا برخی از آثار بزرگان ماندگار می شوند انسان را متوجه اخلاص این بزرگان می کند، نکته جالبی در مورد تالیف و چاپ این کتاب شیخ عباس قمی(رحمة الله علیه) شنیده ام که بیان آن را برایتان خالی از فایده ندانستم.

 شیخ عباس قمی پس از عمل به تمامی مفاتیح آن را چاپ کرد

 درباره ایشان نقل شده که مرحوم شیخ عباس قمی از پرکارترین‌های علما بود و وقتی نگارش مفاتیح را به اتمام می رساند و می خواهد تا آن را به چاپ برساند، می گوید: یک سال صبر کنید، پس از یک سال که مفاتیح به چاپ رسید، می پرسند چرا همان سال گذشته اجازه چاپ ندادید؟ ایشان جواب می دهد: خواستم یک بار خودم به آن عمل کنم و ببینم مشکلی در آن نباشد. امروز مفاتیح در خیلی از خانه‌ها، مساجد و حرم‌ها هست و هر کس که از آن استفاده می‌کند با شیخ عباس قمی شریک است.

از خداوند متعال می خواهیم که علم و عمل ما را نیز مقارن یکدیگر قرار دهد.

یٰا مَنِ اسْمُهُ دَوآءٌ وَ ذِکْرُهُ شِفـٰاَّء

چند نکته در باره دعاهای مفاتیح الجنان 

مضمون بسیاری از دعاها به ویژه دعاهایی که در حرم امامان معصوم(ع) خوانده می شود، عرض ارادت به ساحت مقدس معصوم و آباء و اجداد آن هاست. برخی دعاها مانند زیارت عاشورا در حکم بیعت مجدد و مانور عقیدتی است و بعضا اعلان آماده باش است؛ شاید بتوان زیارت عاشورا را که پر از تبری و تولی و پر از هیجان است، از این دسته بر شمرد. 

برخی دعاها چهره ای آموزشی دارد و به برخی شبهات پاسخ می دهد و آن ها را می توان به سان کتاب درسی مطالعه کرد. بخش نخست دعای ندبه و نیز غدیریه از این دسته اند.

برخی دعاها چگونه راز و نیاز کردن را به انسان می آموزد که از جهات اخلاقی و عرفانی جدا آموزنده است و بعضا هیچ کتاب اخلاقی نمی تواند به مانند آن ها تأثیر گذار باشد. دعای ابو حمزه را می توا ن از این دسته برشمرد.

برخی دعاها مخلوطی از گونه های گفته شده است؛ دعای ندبه را می توان چنین ارزیابی کرد.

اما در مورد زیارات اهل بیت (ع) شاید تنها دعایی که به طور مفصل به جنبه امام شناسی پرداخته، زیارت جامعه کبیره باشد. بقیه زیارات مانند زیارت امین الله جزو موارد قبلی است. انسان در زیارت جامعه گویی امام را به صفاتش خطاب می کند و یک دوره امام شناسی اش را از نظر می گذراند. گزاف نیست اگر بگویم زیارت جامعه کبیره تنها زیارت با ویژگی یاد شده است. 

برخی دعاها از زحمت انسان در درخواست های مادی و معنوی می کاهد و تقریبا هرچه انسان می خواهد، یا باید بخواهد، در این دعاها آمده است. دعای عالیه المضامین که در مفاتیح آمده، و معمولا بعد از زیارت امامان خوانده می شود، از این دست است. البته این دعا در تقسیم بندی کلی به دعاهای آموزشی ملحق است؛ اما ویژگی جالب و منحصر به فردی دارد که یک دور خواندن ترجمه آن، شما را با نظر ما همراه می کند. پیشنهاد می کنم در سفرهای زیارتی حتما این دعا (عالیه المضامین) را که در اواخر مفاتیح الجنان آمده، پس از زیارت مخصوص آن امام یا زیارت امین الله یا زیارت جامعه کبیره بخواند. در مورد زیارت امین الله یک نکته قابل توجه است و آن این که این زیارت برای هر امامی که خوانده می شود، لازم است نام آن امام به جای عبارت "امیر المؤمنین" در ابتدای زیارت، که خطاب به حضرت علی (ع) است، قرار داده شود. دعای مکارم الاخلاق را نیز حد اقل یک بار با توجه به معانی آن بخوانید. در دعای عالیه المضامین فقراتی وجود دارد که می توان در قنوت همه نماز ها خواند. 

به هر صورت هر دعا یا زیارت زمانی نتیجه دلخواه را به همراه دارد که انسان به معانی ان آگاه باشد وگرنه خواندن دعای مثلا ابوحمزه بدون توجه به محتوای آن مانند عرض ادب به یک شخصیت از روی یک نوشته است که هیچ از آن نمی فهمیم و اصلا به زبان دیگر نوشته شده است. البته این سخن به معنای بی فایده بودن نیست بلکه به معنای نرسیدن به همه فایده های آن هاست.

+ نوشته شده در  89/07/05ساعت   توسط سید محمد حسن جواهری

یٰا مَنِ اسْمُهُ دَوآءٌ وَ ذِکْرُهُ شِفـٰاَّء

مفاتیح الجنان مجموعه‌ای از دعاها، مناجات، زیارات، اعمال مخصوصه ایام سال و ماه و روزها است که به باور شیعیان از طرف پیامبر اسلام و ائمه شیعیان صادر شده و توسط شیخ عباس قمی جمع آوری و تدوین شده‌است.

این مجموعه، با دقت احاطه‌ای که مولف آن بر آثار اهل بیت و کتب دعا و زیارات داشته، از معتبرترین کتب و ادعیه، گردآوری شده‌است، و در مدت کوتاهی، این کتاب همه‌گیر شده و در تمام منازل، مساجد و اماکن متبرکه شیعیان وجود دارد. مفاتیح الجنان، بعدها ملحقاتی توسط نویسنده به آن اضافه شده‌است. این مجموعه توسط دانشمندان بزرگی، بارها و بارها ترجمه شده‌است. لکن مشهورترین ترجمه‌ها از استاد الهی قمشه‌ای و علامه شیخ عباس مصباح زادهمی‌باشد. شیخ عباس قمی، ملحقاتی به این کتاب، بعدها اضافه کرده که در بعضی از نسخ مفاتیح، به صورت «ملحقات مفاتیح الجنان» به چشم می‌خورد. این ملحقات، در همان تقسیم بندی، قید شده‌است. بسیاری از این ادعیه و زیارت به کتب معتبر و افراد موثقی چون اقبال (سیدبن طاوس) و مصباح کفعمی ارجاع داده شده‌است.

معمولاً در صفحات اول مفاتیح الجنان، چند سوره از قرآن و تمام سوره‌های کوچک قرآن می‌باشد. بعد از آن، کتاب، شامل چند قسمت می‌باشد:

• بخشی در آداب، مقدمات و تعقیبات نمازها و خواص نمازها و سوره،
• اعمال شب و روز و ایام هفته،
• مناجات‌ها (مناجات خمسه عشر امام سجاد) و مناجات علی در مسجد کوفه،
• دعاهای معروف چون سمات، کمیل، جوشن صغیر و کبیر، مکارم اخلاق و...،
• بخش زیارات، که از زیارت رسول خدا شروع و تا زیارت دوازده‌امام و زیارت انبیاء و امام زادگان و زیارت بعضی از بزرگان را شامل می‌شود،
• اعمال ماه‌های اسلامی (از محرم تا ذیحجه الحرام). اعمال ماه‌های رومی، خورشیدی،
• نمازهای مستحبی که شامل نمازهای چهارده معصوم، نماز لیلة الدفن، نمازهای اول ماه، نماز حاجت، نماز فرزند برای آمرزش والدین و...،
• دعاهایی برای حل مشکلات معنوی و مادی،
• آداب عقیقه، استخاره و آداب آن،
• احکام و آداب مربوط به مردگان.
• یٰا مَنِ اسْمُهُ دَوآءٌ وَ ذِکْرُهُ شِفـٰاَّء

• پیشنهاد آیت‌الله جوادی آملی برای تدوین جلد دوم «مفاتیح‌الجنان» با نام «مفاتیح‌الحیات» با استقبال صاحب نظران مواجه شده است.   

 

به گزارش خبرنگار آئین و اندیشه خبرگزاری فارس کتاب ارجمند «مفاتیح‌الجنان» حاج شیخ عباس قمی محدث بزرگ و از شاگردان برجسته میرزا حسین نوری نزدیک به یک قرن است که محل مراجعه اهل ایمان است تا به واسطه آن دست نیاز به پیشگاه بی نیاز دراز کنند و به بارگاه قدسی خداوند متعال تقرب جویند. 

این کتاب که حاوی ادعیه و اوراد و اذکار نقل شده از جانب 14 معصوم علیهم‌السلام است امروزه در خانه هر ایرانی شیعه و بعضا برادران اهل تسنن و دوستداران اهل بیت در کنار قرآن کریم قرار دارد. 

مفاتیح‌الجنان نه تنها مورد توجه عموم مردم است بلکه علمای تراز اول هم قدر و جایگاهی رفیع برای آن قائلند؛ مرحوم محمدرضا توسلی خاطره‌ایی از ارتباط امام خمینی با کتاب مفاتیح الجنان نقل کرده است که نشان می‌دهد تا چه پایه این کتاب از توفیق برخوردار بوده است. 

در سایت مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) به نقل از مسئول دفتر ایشان آمده است: «انس دایم با مفاتیح الجنان داشتند، شاید کسی باور نکند که امام در جایگاه یک رهبر انقلابی و سیاسی،اکثر دعاهای«مفاتیح الجنان» را خوانده باشند!یادم است یک وقت امام از من مفاتیح درشت خط خواستند.برای ایشان تهیه‌کردم. یک روز مانده به فوت ایشان یکی از خانم‌ها به من گفتند:«شما بیایید بالای سر امام دعا بخوانید.» من هم دعای عدلیه را خواندم. یک وقت متوجه شدم امام در یک جای مفاتیح نشانه‌ای گذاشته‌اند.نگاه کردم دیدم دعای عهد حضرت مهدی(عج)است که چون مستحب است چهل روز خوانده شود،ایشان روی کاغذ تاریخ شروع را از هشتم شوال مرقوم فرموده بودند و تا آن روز خوانده بودند!تا این اندازه امام به دعاها آن هم با انجام خصوصیات و شرایط مقید بودند.» 

شاید همین ارزش و اعتبار و حسن قبول «مفاتیح‌الجنان» باعث شده است آیت‌الله عبدالله جوادی آملی مفسر قرآن و حکیم متاله همروزگار ما جهت اعتلای اخلاق و سلوک اجتماعی خواستار تدوین جلد دوم این کتاب به نام «مفاتیح الحیات» شود. 

آیت‌الله جوادی آملی طرح نوشتن جلد دوم کتاب «مفاتیح‌الجنان» را اولین بار در اسفند سال 85 مطرح کرده بود که بعد از گذشت یک سال و نیم محقق نشده است. 

وی بار دیگر امسال در مقام امامت جمعه شهر قم،قلب تپنده مذهب تشیع، باردیگر و همزمان با هفتادمین سال درگذشت شیخ عباس قمی، گردآورنده کتاب «مفاتیح‌الجنان» این مطلب را یادآور و خواستار تحقق آن شدند. 

آیت‌الله جوادی آملی معتقد است امامان شیعه تمام نیازهای بشر را پاسخ گفته‌اند و اکنون وظیفه پیروان آن‌هاست که این پاسخ‌ها را استخراج و در قالب جلد دوم کتاب مفاتیح منتشر کنند. 

استاد جوادی آملی جمعه 21 تیر سال جاری در خطبه‌های نماز جمعه قم گفته بود: «مفاتیح‌الجنان» یک بخش‌های عبادات و اذکار و زیارات دارد در حالیکه دین تنها این‌ها نیست. 

به گفته آیت‌الله جوادی آملی، جلد دوّم «مفاتیح‌الجنان» جایش خالی است و عده‌ای باید آن را بنویسند تا معلوم شود دین تنها این نیست که ما زیارت بکنیم و ذکری بگوییم. 

تأکید وی بر نگارش جلد دوم «مفاتیح‌الجنان» بیشتر بر روایاتی است که به امور روزمره و رفتارهای فرهنگی ـ اجتماعی مسلمانان مربوط می‌شود و به همین خاطر نام «مفاتیح‌الحیات» را برای آن مناسب دانسته است. 

اهمیت تدوین این کتاب در نگاه اول و با توجه به گنجینه عظیم روایات و مجموعه‌های روایی ضروری به نظر می‌رسد؛ استاد کریم زمانی مثنوی‌شناس و پژوهشگر که خود گزیده‌ایی از مفاتیح الجنان را با ترجمه خود منتشر کرده است؛ درباره تدوین مفاتیح‌الحیات می‌گوید: تدوین این کتاب می‌تواند مثمر ثمر باشد، مرحوم حاج شیخ عباس قمی کلیدهای بهشت را گفته است، می‌توانیم اینگونه تعبیر کنیم که کلیدهای دنیوی هم هست و می‌توان دنیا را با توجه به اخلاقیات و الهیات ولو فردا بهشت کرد و مسلما اگر خود جمعی هم دارای اخلاقیات و الهیات باشد، جهان ما جهانی الهی و بهشتی می‌شود. 

وی با نام بردن از چند کتاب اخلاقی برنوشته علمای گذشته به نیاز انسان پرداخت و گفت: انسان جدید یا قدیم ندارد، بشر همیشه نیازمند اخلاقیات بوده و تقسیم آن به جدید و قدیم مغلطه است، انسان باید حق امانت الهی را ادا کند و این حق زمانی ادا می‌شود که عطایای الهی مانند؛ علم و قدرت را در جهت تهذیب نفس و حیات خود درک بکند و امانت خداوند را حفاظت بکند. 

کریم زمانی با اشاره به آیه «و من اعرض عن ذکری فان له معیشة ضنکا» گفت: کفه معنا و ماده در دنیای امروز به هم خورده و همه فعالیت‌های بشر برای تن و احتیاجات ناسوتی او به کار گرفته شده است. به قول مرحوم شریعتی بشر به رختخواب راحت رسیده اما خواب راحت را از دست داده است و به قول مولوی: عقل سرتیز است لیکن پای سست/ زانکه دل ویران شده است و تن درست. 

کریم زمانی که از منظری عرفانی به اهمیت تدوین این کتاب پرداخته و اخلاق را پایه سیر و سلوک توحیدی به شمار می‌آورد درباره چگونگی تدوین مفاتیح الحیات می‌گوید: مرحوم شیخ عباس قمی با صداقت باطن مفاتیح‌الجنان را جمع کرده و الگوی وی هم ظاهرا کتاب زادالمعاد علامه مجلسی بوده است و البته در نیاز انسان به دعا هم شکی نیست. بنابراین اگر ذوق و علم توامان شود با صدق باطن حتما جلد دو مفاتیح یا همان کلیدهای حیات هم توفیق پیدا می‌کند. 

یحیی یثربی استاد فلسفه و از تحصیلکردگان حوزه‌های علمیه از منظر دیگری به اشارت آیت‌الله جوادی آملی نگاه می‌کند و آن را با بینشی فلسفی می‌کاود و می‌گوید: به نظر من اینکه ما در کنار مفاتیح الجنان یک کتابی هم ضمیمه کنیم که مربوط به مسائل زندگی باشد، من با این نگرش موافقم، اما آن را خیلی عرفی و ساده می‌بینیم، با این نگرش ما باید بپذیریم که مفاتیح یک اصل است در جامعه و باید در کنار آن چیزی بگذاریم. 

استاد دانشگاه علامه طباطبایی (ره) با تاکید بر اجتماعی بودن دین اسلام می‌افزاید: ما باید به «قرآن» و «فلسفه سیاسی اسلام» برگردیم، اسلام یک دین فردی نیست بلکه یک دین جمعی است در همان اوایل سوره بقره چند آیه درباره متقین و دو سه آیه درباره کفار داریم و به اندازه هر دو حتی یک مقدار هم بیشتر درباره منافقان دیده می‌شود. 

یحیی یثربی که به نظر می‌رسد سعی دارد از گفتار آیت ا... جوادی آملی رمزگشایی کند، اضافه می‌کند: تکیه بر منافق و حساسیت روی نفاق در ادیان درونی و فردی مطرح نیست یعنی وقتی دین فردی باشد، من در خانقاه خودم،در خانه و زوایه خودم کار خود را می‌کنم و کاری به کار اجتماع ندارم.اسلام با معنویت فردی سازگاری ندارد و رهبانیت را مشروع نمی‌داند، حتی نظام پرستش فردی و امثال آن را به رسمیت نشناخته و قبول ندارد. 

وی تصریح می‌کند: اسلام دین زندگی اجتماعی و مبارزه است پیامبر همیشه می‌فرمود دین من رهبانیت ندارد و اگر دلتان رهبانیت می‌خواهد رهبانیت دین من جهاد است. نه اینکه بنشنید در یک گوشه‌ای و عزلت پیشه کنید. بیایید وارد جامعه بشوید حمایت کنید از حق و حقیقت و مبارزه کنید با باطل، این مبارزه از درون و خانواده شما شروع می‌شود تا شهر و جامعه و کشور تا جامعه جهانی، همه جا هست، همیشه هست. هر روز و هر زمان می‌تواند عاشورا باشد و همه زمینمان می‌تواند کربلا باشد. 

یثربی تاکید می‌کند: پس بنابراین ما بیاییم اول در این کشور که بحمدالله نظامی الهی می‌خواهد استقرار پیدا کند، برای فلسفه سیاسی این نظام وقت بگذاریم. اگر فلسفه سیاسی آن را بدانیم و این نظام را پیاده کنیم، تکلیف همه چیز مشخص است و هیچ لازم نیست، ما بگوییم در کنار این چه قرار بدهیم در کنار آن چه قرار بدهیم و چه کنیم و چه نکنیم. 

یثربی بار دیگر با بیان اینکه در اسلام این همه حساسیت روی نفاق هست و بر روی آن تأکید شده است به این دلیل که نظامی سیاسی - اجتماعی است، می‌گوید: در نظام سیاسی - اجتماعی نفاق پدر نظام را درمی‌آورد. اما در نظام فردی من دعای جوشن کبیر می‌خوانم! خوب بخوانید یا نخوانید به من ربطی ندارد. اما در این نظام اجتماعی اگر من بخواهم به مسئله‌ای عمل کنم؛ فرزند من عمل کند و دیگران عمل نکنند، زندگی من سیاه می‌شود. 

وی با اشاره به سلوک اجتماعی امیر‌المؤمنین تصریح کرد: علی(ع) نمی‌توانست دعای کمیل بخواند و بگوید معاویه هر کاری می‌کند بکند علی باید می‌آمد اگر کمیل در این مبارزه کوتاهی می‌کرد کمیل را کنار می‌گذاشت اصل کار مبارزه با ثروت‌های باد آورده و برباد رفته، اموال انباشته شده، حکومت‌های غاصب و نادرست است.بنابراین ما باید با سیاست اسلام آشنا شویم در سیاست اسلام ما باید در صحنه مبارزه باشیم با کفر که خیلی ساده و روشن است و مبارزه با نفاق که بسیار پیچیده است. 

مؤلف کتاب «حکمت اشراق» در ادامه با توضیح بیشتر درباره چهره نفاق گفت: نفاق دو ویژگی دارد، با این دو ویژگی می‌تواند بزرگترین ضربه را به نظام اسلامی بزند؛ نفاق به قسمتی از اسلام جدی عمل می‌کند و قسمت دیگر را کاملاً زیرپا می‌گذارد. مثلاً می‌آید در انگشتر عقیق به دست کردن ذره‌ای غفلت نمی‌کند.در صف اول نماز ایستادن کوتاهی نمی‌کند اما در حیف ‌و میل و بخوربخور بیت‌المال این آقا انگار نه انگار که مسلمان است.اینجا حرف خود را می‌زند. 

دومین ویژگی نفاق آن است که در میدان برخورد اجتماعی مردم را به کار نیک وا می‌دارد اما خود عمل نمی‌کند. به مردم می‌گوید گریه کنید خودش هم با مردم این کارها را انجام می‌دهد. بر جگر سوخته‌ علی‌اصغر (ع)ناصرالدین‌شاه، هم می‌نشیند با فلان تعزیه‌گردان گریه می‌کند اما اگر بیفتد به تفرعن و قدرت‌طلبی این ناصرالدین شاه‌ پیرو امام حسین نیست. 

یثربی یا بیان این نکته که نباید فکر کنیم که اگر به قرآن عمل کردیم از ائمه دور شده‌ایم، گفت: اگر ائمه جایگاهی دارند آن جایگاه از قرآن است و از جای نیاورده‌اند، بنابراین ما به نظام اسلام برگردیم تا جایگاه ائمه بهتر شناخته ‌شود جایگاه غلوآمیزی که ما به اینها بدهیم این جایگاه نه با قرآن سازگار است و نه خود اینها راضیند از آن. 

نویسنده کتاب «فلسفه عرفان» با تاکید بر ظهور و حضور عملی اندیشه‌های دینی در اجتماع می‌گوید: اگر امیرالمؤمنین بشنود که ما می‌گوییم علی‌اللهیم بیشترین نفرت‌ها را از ما پیدا می‌کند در حالیکه ما با توهم خودمان می‌گوییم ما تنها به قرآن توجه نمی‌کنیم به ائمه متوجهیم. 

ما اهل بیت را باید قرآنی را بشناسیم. اهل بیت (ع) شاه عباس نیستند که نیاز داشته باشند ما آنها تجلیل کنیم و برای آنها طاق نصرت بزنیم و برای آنها لابه و التماس کنیم بلکه مانند نبی‌اکرم که درود خدا بر همه آنها باد از ما معرفت می‌خواهند. 

وی با تاکید بر این که یکی از زیبایی‌های دین خاتم این است که دوباره دین‌سازی نکنیم می‌گوید: برگشت قرآنی به ائمه یعنی آنها را اسوه قرار دادن و جا پای آنها گذاشتن نه اینکه یزیدی زندگی کنیم و چون دست به دامن علی (ع) دراز می‌کنیم انتظار داشته باشیم خطایمان نادیده گرفته ‌شود. 

حمیدرضا بصیری استاد حوزه و دانشگاه هم از جایگاه پیشنهاد دهنده وارد بحث می‌شود تا اهمیت آن را نشان دهد وی می‌گوید: پیشنهاد دهنده (آیت‌ا... جوادی آملی) دارای مقام علمی و معنوی بالایی در حکمت و فقاهت است و شاید در عالم تشیع در وادی تفسیر مانند ایشان را نداشته باشیم. بنابراین باید همه حوزویان و دانشگاهیان با نگاه خاص به این مطلب توجه کنند و به همین نسبت به جوانب این پیشنهاد پرداخت. 

این روحانی استاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره) با بیان اینکه قصد حضرت آیت‌الله جوادی آملی به هیچ عنوان تعریض به مفاتیح یا نادیده گرفتن جایگاه و اهمیت این کتاب ارزشمند نیست به ارزش‌های مفاتیح پرداخت و تصریح می‌کند: مفاتیح الجنان مرحوم حاج شیخ عباس قمی آن‌قدر با اخلاص نوشته شده که الان یک قرن است در خانه‌‌های ما در کنار قرآن قرار داده می‌شود. 

استاد حوزه علمیه توضیح می‌دهد: قصد این نیست که آن را با قرآن مقایسه کنیم و خدای ناکرده در مورد آن غلو کنیم اما مقام معصومیت گویندگان مفاتیح و اخلاص مرحوم شیخ عباس قمی اضافه شده و موجب شده این کتاب جایگاهی این چنینی پیدا کند. 

حمیدرضا بصیری هم با اشاره به شان مفاتیح در نزد مراجع و علمای بزرگ تشیع با نقل مطلبی می‌گوید: وقتی از مرحوم آیت‌الله سیدمصطفی خمینی پرسیدند امام در تبعید چگونه اوقات را می‌گذراند و چه چیزی مطالعه می‌کند ایشان فرموده بودند امام مفاتیح دوره می‌کند یعنی دائما با مفاتیح محشور هستند. 

حمید رضا بصیری در ادامه به اهمیت و ارزش دعا پرداخت و با بیان اینکه این نظر آیت‌الله جوادی‌آملی به هیچ وجه درباره سست کردن جایگاه دعا نیست با تأکید بر اهمیت دعا در حیات انسانی و با اشاره به مستندات قرآنی گفت: ارزش هر کس در پیش خدا به مقدار دعاهایی است که انجام می‌دهد و اساسا نماز دعا است و راه اتصال به خداست. 

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه برخلاف تصور دعا در زندگی‌ها بسیار کم است، می‌افزاید: در نماز بهترین جایی که می‌شود دعا کرد قنوت است روشن است که ما به راحتی از این فرصت دعا کردن می‌گذریم صرف نظر از نمازهای جماعت در خلوت‌های خود هم خیلی اهل دعا نیستم. 

وی با ذکر این نکات به بیان نظر آیت الله جوادی آملی می پردازد و می‌گوید:با توجه به این مقدمات به نظر می‌رسد مطلبی که آیت‌الله جوادی آملی قصد دارند به آن توجه دهند این است که جای اخلاق و سلوک درست و روابط خانوادگی و اجتماعی صحیح در زندگی ما کمرنگ است. 

بصیری در عین حال با بیان اینکه شاید تمام سخن ایشان همین مطلب باشد که کتابی در وادی اخلاق به همان وزانت مفاتیح و همان درجه از اخلاص تدوین شود، می‌گوید: خطاب این عالم بزرگ به اصحاب قلم و کسانی که اهل تألیف و تحقیق‌اند خواهد بود تا کتابی وزین و با اخلاص هم‌پایه مفاتیح‌الجنان برای زندگی و آداب اجتماعی مردم برگرفته از قرآن و روایات تدوین کنند. تا بدانیم در کنار تضرع و توبه و مناجات، با بندگان خدا چه خوب و چه بد چگونه رفتار کنیم. 

حمیدرضا بصیری درباره چگونگی تالیف کتاب مفاتیح الحیات می‌گوید: می‌توان این کار را گروهی انجام داد و امروزه کار گروهی خطایش کمتر است و از مقبولیت اجتماعی بالاتری هم برخوردار خواهد بود و به نظر می‌رسد که اگر یک گروه علمی آن را انجام دهد بهتر است و البته این مانع کار فردی اهل ذوق نیست. 

وی تصریح می‌کند: اما پیشنهاد دیگر با کسب اجازه از آیت‌الله آملی این است که خود ایشان به دلیل اینکه متخلق به آداب الهی و اسلامی هستند افرادی را مشخص کنند و آن گروه علمی را خود ایشان هدایت کنند. 

این استاد حوزه و دانشگاه در پایان با استقبال از تدوین مفاتیح الحیات می‌گوید: 

باید از تعجیل پرهیز کرد و با یک فراخوان و کار علمی گسترده امراض اخلاقی بشر عصر امروز را به مثابه شناسایی درد و مریضی پیش از هر درمانی انجام داد و پس از آن با استفاده از قرآن کریم و سیره و روایات معصومین علیه‌السلام و با نقد و نظر علما و مراجع کتابی جامع تدوین شود. 

http://www.daryanews.com/?NewsId=1072 

منابع :

سایت مطهر

همشهری آیه، مرداد 1390، صفحه 24

یٰا مَنِ اسْمُهُ دَوآءٌ وَ ذِکْرُهُ شِفـٰاَّء

نمونه هایی از مغایرت برخی متون مندرج در مفاتیح الجنان ب قرآن کریم

http://www.askquran.ir/thread23404.html